მზის დაბნელება ყოველთვის იყო ადამიანების ინტერესისა და შიშის წყარო. ამ ბუნებრივ მოვლენას ძველი ცივილიზაციები ხშირად აიხსნიდნენ მითებითა და ლეგენდებით, რადგან მათი მიზეზები მაშინ მეცნიერებას უცნობი იყო. მოდით განვიხილოთ, რა არის მზის დაბნელება და როგორ აღიქვამდნენ მას პრეისტორიულ და ანტიკურ საზოგადოებებში.
მზის დაბნელება ხდება, როდესაც მთვარე მზესა და დედამიწას შორის განლაგდება, რაც ხელს უშლის მზის სხივებს დედამიწამდე მიღწევაში. ეს ფენომენი მხოლოდ ახალი მთვარის ფაზაში შეიძლება მოხდეს და საჭიროებს სამივე ციური სხეულის (მზის, მთვარის, დედამიწის) ზუსტ განლაგებას ერთ ხაზზე.
დაბნელების დროს, მთვარის ჩრდილი ორ ნაწილად იყოფა:
დაბნელება შეიძლება იყოს სრული, ნაწილობრივი, ბეჭდისებური ან ჰიბრიდული. თუმცა, სანამ მეცნიერება ამ მოვლენას სიღრმისეულად შეისწავლიდა, მზის დაბნელებას ადამიანებისთვის გაცილებით მეტი მნიშვნელობა ჰქონდა.
ძველი საზოგადოებებისთვის მზე ღვთაებრივი ძალის სიმბოლო იყო. როდესაც ის მოულოდნელად ბნელდებოდა, ხალხს ეგონა, რომ რაღაც ზებუნებრივი მოვლენა ხდებოდა. ეს ხშირად შიშსა და პანიკას იწვევდა.
ჩინეთი:
ძველ ჩინეთში თვლიდნენ, რომ მზის დაბნელება უზარმაზარი დრაკონის მიერ მზის "შეჭმის" შედეგი იყო. ადამიანები ბარაბნებითა და ხმაურიანი ინსტრუმენტებით ცდილობდნენ დრაკონის შეშინებას და მზის "გათავისუფლებას".
ჩინეთში მზის დაბნელება ასტროლოგიური სიმბოლო იყო და ხშირად მიიჩნეოდა მეფის მმართველობის ცვლილების ან ქვეყნის კრიზისის წინასწარმეტყველებად.
მესოპოტამია:
მესოპოტამიაში თვლიდნენ, რომ მზის დაბნელება მეფისთვის ნიშანი იყო სიკვდილის ან მნიშვნელოვანი მოვლენის მოახლოების შესახებ. ამიტომაც, ხშირად "დუბლიკატ მეფეს" ნიშნავდნენ დროებით, რათა მთავარი მეფე დაცული ყოფილიყო.
სკანდინავია:
ვიკინგების მითოლოგიაში დაბნელებას უკავშირებდნენ მგლებს სკოლსა და ჰატის, რომლებიც მზეს და მთვარეს დასდევდნენ. როდესაც ერთ-ერთი მგელი მზეს "ეწეოდა", ეს იწვევდა დაბნელებას.
ინდოეთი:
ინდურ მითოლოგიაში, მზის დაბნელება დაკავშირებული იყო რაჰუს ლეგენდასთან – დემონთან, რომელიც მზეს ან მთვარეს "ყლაპავდა", მაგრამ შემდეგ კვლავ უშვებდა, რადგან მისი თავი სხეულიდან იყო გამოთხრილი.
ამერიკის მკვიდრნი:
ბევრ ამერიკულ ტომში დაბნელება სულიერი განახლების დრო იყო. ისინი თვლიდნენ, რომ ამ დროს სამყარო "სუნთქვას იკავებდა" და ადამიანები თავს იკავებდნენ აქტიურობისგან, რათა სამყაროს ძალები არ განერისხებინათ.
მზის დაბნელება ხშირად ასოცირდებოდა სამყაროს დასასრულთან ან ღვთაებრივი სასჯელთან. ეს მოვლენა იმდენად იშვიათი და შთამბეჭდავი იყო, რომ მას თაყვანს სცემდნენ ან შიშით ეკიდებოდნენ.
ეგვიპტე:
ეგვიპტელებისთვის მზე ღმერთ რასთან იყო ასოცირებული. დაბნელება ნიშნავდა, რომ რა დროებით "მარცხდებოდა" ბოროტ ძალებთან ბრძოლაში.
ცენტრალური ამერიკა:
მაიას და აცტეკების ცივილიზაციებში მზე ღმერთის ძლიერი სიმბოლო იყო. დაბნელება მსხვერპლშეწირვის დრო ხდებოდა, რათა ღმერთები დაემშვიდებინათ და მზის დაბრუნება უზრუნველეყოთ.
მზის დაბნელების შესწავლამ დიდი განვითარება მოიტანა ასტრონომიაში. ძველი ასტრონომები, როგორიცაა ბაბილონელები და მაიას ასტროლოგები, ზუსტი კალენდრების შექმნას ცდილობდნენ დაბნელების პროგნოზირებისთვის. 1600-იან წლებში იოჰან კეპლერმა და ნიუტონმა საბოლოოდ ახსნეს ეს მოვლენა, რაც ხელსაყრელი აღმოჩნდა მისი ბუნებრივი მექანიზმების გაგებაში.
დღეს მზის დაბნელება აღარ იწვევს პანიკას; ის შთამბეჭდავი და საინტერესო ფენომენია ასტრონომიის მოყვარულებისთვის. მისი სილამაზე და ისტორიული მნიშვნელობა ყოველთვის გვახსენებს, რომ ბუნება ჩვენთვის დიდი საიდუმლოებების მატარებელია.